Si ju ka nisur vera? Po ju merret dhe ju fryma nga temperaturat e larta, apo jeni zhvendosur ne bregdet dhe po pini nga gota me mini cadra?
Ne manualet e diagnostikimit i gjejme streset si pasoje e ndryshimit stinor permbledhur nen emrin 'Seasonal affective disorder' (SAD) apo 'Crregullimi afektiv i stines'. Fatmiresisht rreth 10% e popullesise ndikohet, ku masivisht stina e dimrit eshte shkaktarja me e madhe. Nje nenbashkesi e ketyre qe ndikohen ne dimer, gjithashtu preken nga ardhja e veres.
Ndryshimi midis SAD ne dimer dhe vere eshte bere fillimisht nga psikiatri Thomas Mehr ne 1987.
CILESITE
SAD ne dimer karakterizohet nga:
1. Oreks i larte
2. Te fjeturit me shume se zakonisht
3. Izolimi i vetvetes
4. Neps per karbohidrate (ushqime me energji te larte)
SAD ne vere karakterizohet nga:
1. Humbje e oreksit
2. Insomnia (pagjumesi)
3. Irritim, acarim i shpejte
Te perbashketat e te dyja crregullimeve jane:
1. Ankthi
2. Depresioni
SHKAKU
Rrezet e diellit mendohet te jene pergjegjeset kryesore, me sakte prania apo mungesa e tyre. Te gjithe ne kemi nje ore biologjike ne trup qe quhet 'ora cirkadiane'. Kjo sigurohet qe te gjithe te hame, fleme, bashkeveprojme ne te njejtin orar, keshtu na rrit aftesine e te jetuarit ne komunitet dhe si rezultat e te mbijetuarit (shpjeguar nga ana evolucionare).
Dielli drejtperdrejte manipulon oren tone biologjike nepermjet prodhimit dhe shperndarjes se hormonit melatonin, qe me siguri do e keni hasur me pare. Melatonina me pas ndikon ne prodhimin e seratonines (5-HT) e cila lidhet shume ngushte me mireqenien emocionale.
Ne dimer dita eshte me e shkurter, si rezultat ka me pak rreze dielli, qe ndikon me pak te ora. Ne vere dita eshte me e gjate, si rezultat ka me shume rreze diellin, qe ndikon me shume te ora se sa zakonisht. Ky crregullimi i kontrollit te ores rezulton ne crregullimin e shume sistemeve tona, perfshire ate te gjumit, oreksit, si dhe qendrave te emocioneve apo humorit (ankthi, depresioni). Efekti domino mbizoteron ne gjithe qenien tone!
Prandaj kuptojeni dhe vleresojeni rendesine e diellit, sepse na ndikon katerciperisht ne mbarevajtjen e jetes sone.
TRAJTIMET
Dimer:
Fatmiresisht ne dimer mund ta korrigjojme me lehtesisht mungesen e diellit nepermjet disa llambava specifike krijuar per te leshuar drite te ngjashme me diellin. Keto jepen me keshillen e mjekut, por mund te blihen pa recete.
Nderkohe suplemente te vitamines D, terapi si dhe antidepresantet gjithashtu perdoren.
Vere:
Nderkohe ne vere situata eshte me e veshtire. Duke qene qe nje pjese e vogel e popullesise preket drejtperdrejte, nuk ka patur shume studime (kohe, para) mbi trajtimet e ankthit/depresionit veror. Megjithate ka disa sugjerime nga psikiater dhe psikologe si me poshte:
1) Terapia e ftohte
Beni dushe te ftohta, futuni ne pishina/vaska me uje akull te ftohte, ndizeni kondicionerin ne temperature shume te ftohte - per nje kohe te shkurter, mundesisht me intervale. Sipas Dr. Norman Rosenthal, profesor i psikiatrise klinike i cili eshte nga pioneret e SAD, sugjeron dhe mbeshtet ato me siper, por nenvizon se efekti i terapise se ftohte eshte i perkohshem.
2) Gjumi
E di qe eshte shume vape, por eshte e rendesishme te mos e crregulloni orarin e gjumit. Vrisni pak mendjen dhe modifikojeni dhomen e gjumit ne nje forme qe ta beje probabilitetin e gjumit te rehatshem sa me te larte.
3) Alergjite
Lidhja midis alergjive dhe te ndjerit i merzitur ne vere eshte publikuar dhe ne hapesirat me prestigjoze mbi crregullimet afektive, ku psikiatri Alvaro Guzman eshte njeriu i duhur per te lexuar nese doni me shume info. Mbajini alergjite tuaja nen kontroll, qofte me ilace apo thjeshte shmangie te vendeve (apo personave (: ) qe jua shtojne.
4) Izolimi
Problemi me izolimin social dhe ankthin/depresionin/stresin/merzitjen etj, mund te krahasohet me vezen dhe pulen. Duke qene qe mund te kontrollojme nje pjese te ekuacionit, le te perpiqemi mos ta mbyllim veten ne shtepi kur ndihemi keq.
5) Kujdesi per veten
Kujdesi per veten, kujdesi per veten dhe kujdesi per veten. Kushedi sa here e kam shkruar dhe thene kete fjali. Eshte kyce te jemi te hapur me veten, te jemi te vemendshem me simptoma (sjellje, mendime, ndjenja) tonat qe jane jashte te zakonshmes, te perpiqemi te gjejme nje zgjidhje vete dhe nese s'e gjejme dot, t'i drejtohemi dikujt tjeter. Nese i keni vendosur vetes shume pune per te bere, krijoni prioritete. Nese socializimi ne netet e nxehta ju sjell stres, limitojeni kohen qe shpenzoni aty pa u ndjere aspak fajtore.
#KeshillateMegit
Vera eshte zakonisht koha kur shkolla mbaron, dhe femijet papritur e gjejne veten me dite te tera pushimi pa ditur c'te bejne. Prinderit vihen perpara pergjegjsise t'i gjejne dicka per te bere, dhe faktikisht kjo eshte shume e nevojshme. Prishja e rutines te femijet eshte shume e demshme, prandaj perpiquni t'i krijoni nje rutine te re, qe ndoshta perseritet cdo vere. Nuk eshte e nevojshme te shkojne ne 6 kurse, mund ti jepni te lexojne nje liber per 2-3 ore ne dite e ta diskutoni bashke ne darke, te shkojne 2-3 ore ne nje sport e keshtu me rradhe.
2) Merrini me qetesi shpenzimet.
Nje nga gjerat qe sjell me stres ne vere eshte 'overspending', shpenzimet e teperta qe ne nje stine tjeter do i quanit krejtesisht te panevojshme. Nuk keni pse ta krahasoni veten me cfare ju serviret qellimisht nga njerezit qe ju rrethojne. Kini prioritet tuaja, planifikoni, jini pak fleksibel, por mos u ndikoni nga te tjeret per zgjedhjet tuaja.
Sot dua t'ju le me nje poezi te nje autori turk, Orhan Veli.
Ky mot i bukur me shkaterroi,
Ne kete mot dhashe doreheqjen
Nga detyrimet e shtepise sime.
Me duhanin u mesova ne kete mot,
Ne kete mot u dashurova;
Te coja buke dhe kripe ne shtepi,
Ne kete mot e harrova;
Semundja ime per te shkruar poezi,
Perhere ne kete mot rikthehet.
Ky mot i bukur me shkaterroi.
Nese doni ta degjoni, mund te ndiqni linkun nga 2.12 - 2.45 (https://www.youtube.com/watch?v=04JSXYhrsFg)
Ju uroj gjithe te mirat,
Juaja,
Megi
Comments
Post a Comment